Τοξικολογία στον σύγχρονο κόσμο (2η Έκδοση)

Περιγραφή

Συνεργάτες

Ευγένιος Αγαθοκλέους
Αθανάσιος Αλεγκάκης
Ελένη Βακωνάκη
Κωνσταντίνος Βαρδαβάς
Αλέξανδρος Βαρδαβάς
Αριστείδης Σ. Βεσκούκης
Ζαχαρένια Βλατά
Σπυριδούλα Γεωργάκη
Μαρίνα Γουμένου
Νικόλαος Δρακούλης
Ευαγγελία Ιατρού
Ματθαίος Π. Καββαλάκης
Αικατερίνη Καλλιαντάση
Βασιλική Καρζή
Εμμανουήλ Κοκκινάκης
Ανδρέας Κοντογιάννης
Δημήτριος Κουρέτας
Έλενα Κρανιώτη
Αθηνά Μαρκουίζου
Αικατερίνη Νικηταρά
Βασιλεία Νύκταρη
Ταξιάρχης – Κωνσταντίνος Νικολουζάκης
Μαρία Παπασάββα
Δημήτριος Πετράκης
Ελισάβετ – Μαρία Ρενιέρη
Κωνσταντίνος Σαϊτάνης
Ευαγγελία Σαράντη
Δημοσθένης Σαρηγιάννης
Πολυχρόνης Στιβακτάκης
Μανόλης Τζατζαράκης
Ιωάννης Τσακίρης
Κωνσταντίνος Τσαρούχας
Χριστίνα Τσιτσιμπίκου
Δημήτρης Τσουκαλάς
Άννα Φυτρολάκη
Ελευθερία Χατζηδάκη
Γεώργιος Γ. Χατζηδάκης
Anca Oana Docea

Περιεχόμενα

Πρόλογος κ. Σπαντίδου
Πρόλογος κ. Τσατσάκη
Συγγραφείς – Συντελεστές
1. Εισαγωγή
2. Ασφάλεια και υγεία στην εργασία
2.1. Εισαγωγή
2.2. Εργατικό ατύχημα & επαγγελματική ασθένεια
2.3. Εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου
2.4. Αναγνώριση πηγών κινδύνου
2.5. Επιθεώρηση εργασίας
2.6. Παράδειγμα εργασιακού χώρου
2.7. Χρήσιμα εργαλεία & παραπομπές
3. Νομοθετική τοξικολογία
3.1. Ο κανονισμός clp
3.2. Ο κανονισμός reach
3.3. Καταχώρηση (registration) χημικών ουσιών
3.3.1. Δελτία δεδομένων ασφαλείας (ΔΔΑ)
3.4. Σενάρια έκθεσης
3.5. Αδειοδότηση
4. Μεταβολισμός
4.1. Οδοί έκθεσης
4.2. Τρόποι απορρόφησης
4.3. Κατανομή
4.4. Βιομετατροπή
4.5. Απέκκριση
5. Το φαινόμενο της όρμησης στην τοξικολογία
5.1. Φυσιολογική καταπόνηση: η μελέτη της δόσης απόκρισης
5.2. Τα ευρέως χρησιμοποιούμενα υποδείγματα δόσης-απόκρισης
5.3. Το υπόδειγμα της όρμησης
5.4. Ιστορικά στοιχεία για την όρμηση
5.5. Όρμηση: από το παρασκήνιο στο προσκήνιο
5.6. Ενδεικτικά παραδείγματα του φαινομένου της όρμησης
5.7. «Ορμητικές αβεβαιότητες»
5.8. Συμπερασματικά
6. Τοξικολογία τροφίμων και διασφάλιση ποιότητας
6.1. Εξέλιξη και προοπτικές του κλάδου των τροφίμων
6.2. Απαιτήσεις καταναλωτών και διασφάλιση ποιότητας τροφίμων
6.3. Σύγχρονες προκλήσεις για τον κλάδο της τοξικολογίας τροφίμων
7. Θέματα τοξικολογίας τροφίμων
7.1. Πρόσθετα
7.2. Επιμολυντές τροφίμων
7.3. Μανιτάρια
7.3.1. Εισαγωγή
7.3.2. Είδη τοξινών
7.3.3. Κατηγορίες δηλητηριάσεων
8. Ειδικά αντίδοτα – μηχανισμοί τοξικότητας – μέθοδοι αποτοξίνωσης
8.1. Εισαγωγή
8.2. Αντίδοτα: Ορισμός – μηχανισμοί δράσης
8.3. Έναρξη θεραπείας
8.4. Διάρκεια χορήγησης αντιδότου
8.5. Στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των αντιδότων
8.6. Ειδικά θέματα: Ιστορικό και κλινική εικόνα
8.7. Ειδικά θέματα: Κλινική σημασία
8.8. Ενισχύοντας τη λειτουργία μιας πολυεπιστημονικής ομάδας στην αντιμετώπιση των δηλητηριάσεων
9. Ανοσοτοξικολογία
9.1. Εισαγωγή
9.2. Ανοσοποιητικό σύστημα
9.2.1. Λειτουργίες
9.2.2. Στοιχεία του ανοσοποιητικού συστήματος
9.2.3. Η υπόθεση της επιλογής των κλώνων
9.2.4. Ανοσοαπόκριση
9.2.5. Χυμική ανοσία
9.2.6. Μηχανισμοί ελέγχου
9.3. Ανοσοτοξικότητα
9.3.1. Ορισμοί και συνέπειες
9.3.2. Αναπτυξιακή ανοσοτοξικότητα
9.3.3. Απόψεις – θεωρήσεις
9.4. Εκτίμηση της ανοσοτοξικότητας
9.4.1. Περιοχές έρευνας της ανοσοτοξικολογίας
9.4.2. Πειραματικά μοντέλα
9.4.3. Μέθοδοι στην ανοσοτοξικολογία / ανοσοκαταστολή
9.4.4. Δοκιμές ελέγχου
9.4.5. Εκτίμηση κινδύνου στην ανοσοτοξικολογία
9.4.6. Αξιολόγηση της ανοσολογικής ικανότητας στον άνθρωπο
9.4.7. Επισημάνσεις
9.5. Παραδείγματα
9.5.1. Παράγοντες ανοσοκαταστολής
9.5.2. Δυναμικοί μηχανισμοί ανοσοκαταστολής
10. Οξειδωτικό στρες: από τη φυσιολογία στην τοξικολογία
10.1. Ελεύθερες ρίζες και δραστικά είδη οξυγόνου
10.2. Ενδογενείς πηγές
10.3. Εξωγενείς πηγές
10.4. Επιδράσεις ελευθέρων ριζών
10.5. Οξειδωτικό στρες
11. Φάρμακα
11.1. Εισαγωγή
11.2. Θεραπευτικός δείκτης – Κατάλληλη δόση
11.3. Σαλικυλικά οξέα
11.3.1. Χρήση
11.3.2. Μηχανισμός δράσης και τοξικότητα
11.4. Παρακεταμόλη
11.4.1. Χρήση
11.4.2. Μηχανισμός δράσης και τοξικότητα
11.5. Αγχολυτικά – υπνωτικά φάρμακα
11.5.1. Βαρβιτουρικά
11.5.2. Βενζοδιαζεπίνες
11.6. Τρικυκλικά – αντικαταθλιπτικά
11.6.1. Χρήση
11.6.2. Μηχανισμός δράσης και τοξικότητα
11.7. Έλεγχος τοξικότητας φαρμάκων – Κλινικές μελέτες φάσης Ι
12. Η τοξικολογία των ηρεμιστικών – υπναγωγών
12.1. Βαρβιτουρικοί παράγοντες
12.1.1. Ταξινόμηση
12.1.2. Φυσικές και χημικές ιδιότητες
12.1.3. Φαρμακοκινητική / Τοξικοκινητική των αγκαθωτών παραγώγων
12.1.4. Τοξικοδυναμική των βαρβιτουρικών παραγώγων
12.1.5. Διαγνωστικές δοκιμές και δοσολογία βαρβιτουρικών ενώσεων σε βιολογικό περιβάλλον
12.1.6. Θεραπεία της δηλητηρίασης με βαρβιτουρικά
12.2. Βενζοδιαζεπίνες
12.2.1. Ταξινόμηση
12.2.2. Φυσικές και χημικές ιδιότητες
12.2.3. Φαρμακοκινητική / Τοξικοκινητική των βενζοδιαζεπινών
12.2.4. Τοξικοδυναμική των βενζοδιαζεπινών
12.2.5. Διαγνωστικές δοκιμές και μέτρηση βενζοδιαζεπινικών παραγωγών σε βιολογικό περιβάλλον
12.2.6. Θεραπεία της δηλητηρίασης από βενζοδιαζεπίνη
12.3. Η Φλουμαζενίλη
12.3.1. Φαρμακοκινητική / Τοξικοκινητική της φλουμαζενίλης
12.3.2. Φαρμακοδυναμική και τοξικοδυναμική της φλουμαζενίλης
13. Νικοτίνη
13.1. Νικοτίνη και καπνιστική συνήθεια
13.2. Φαρμακοκινητική και μεταβολισμός της νικοτίνης
13.3. Φαρμακοκινητική δράση της νικοτίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα
13.3.1. Τοξική δράση της νικοτίνης στον οργανισμό
13.3.2. Φαρμακευτική αντιμετώπιση της εξάρτησης από τη νικοτίνη
14. Αλκοόλ
14.1. Αιθυλική αλκοόλη
14.2. Φαρμακοκινητική
14.3. Μεταβολισμός
14.4. Φαρμακολογική δράση αλκοόλης στο κεντρικό νευρικό σύστημα
14.5. Φαρμακολογική δράση αλκοόλης στα λοιπά συστήματα του οργανισμού
14.6. Θεραπεία
15. Ναρκωτικές ουσίες
15.1. Εισαγωγή
15.2. Κάνναβη
15.2.1. Συνθετικά κανναβινοειδή
15.3. Οπιούχα
15.4. Κοκαΐνη
15.5. Μανδραγόρας
15.6. Δατούρα
15.7. Κατ (khat)
15.8. Μανιτάρια
15.9. Φαιντανύλη
15.10. Σχήματα αποτοξίνωσης
15.10.1. Βουπρενορφίνη
16. Αναβολικά στεροειδή
16.1. Εισαγωγή
16.2. Κατηγορίες απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων
16.2.1. Απαγορευμένες μέθοδοι
16.2.2. Κατηγορίες ουσιών που απαγορεύονται περιστασιακά
16.3. Επιθυμητές και ανεπιθύμητες ενέργειες του ντόπινγκ
16.4. Ανδρογενή αναβολικά στεροειδή (ΑΑΣ)
16.5. Κίνδυνος καρκινογένεσης από τη χρήση ΑΑΣ
16.6. Ψυχολογικές επιδράσεις και εξάρτηση
16.7. Επίλογος
17. Φυτοφάρμακα
17.1. Φυτοπροστατευτικές ουσίες: Εισαγωγή στα φυτοφάρμακα και στη χρησιμότητα τους
17.2. Κατηγοριοποίηση των κυριότερων φυτοπροστατευτικών ουσιών
17.2.1. Οργανοχλωριωμένοι υδρογονάνθρακες
17.2.2.Οργανοφωσφορικοί εστέρες
17.2.3. Καρβαμιδικά
17.2.4. Πυρεθροειδή
17.2.5. Νεονικοτινοειδή
17.3. Συνέπειες χρήσης των φυτοφαρμάκων στην υγεία του ανθρώπου
17.4. Αξιολόγηση κινδύνου για τον άνθρωπο
17.4.1. Η ανάλυση της ανθρώπινης τρίχας
17.4.2. Μηχανισμοί εναπόθεσης φαρμάκων στην τρίχα
17.5. Δηλητηριάσεις ανά κατηγορία φυτοφαρµάκων
17.5.1. Οργανοχλωριωμένοι υδρογονάνθρακες
17.5.2. Οργανοφωσφορικοί εστέρες
17.5.3. Καρβαµιδικά
17.5.4. Πυρεθροειδή
17.5.5. Νεονικοτινοειδή
18. Επιπτώσεις από τη χρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα
18.1. Εισαγωγή
18.2. Ορισμός και ιστορία φυτοφαρμάκων
18.3. Ο ρόλος των φυτοφαρμάκων στην υγεία και στο περιβάλλον
18.4. Mηχανισμοί δράσης των φυτοφαρμάκων
18.5. Οι επιπτώσεις της μακροχρόνιας έκθεσης σε φυτοφάρμακα
18.5.1. Οι επιπτώσεις της χρόνιας έκθεσης σε φυτοφάρμακα στα παιδιά
18.5.2. Μακροχρόνιες επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων σε ζώα, φυτά και περιβάλλον
18.6. Διαπιστώσεις και συμπεράσματα
19. Μέταλλα
19.1. Τα μέταλλα ως τοξικοί παράγοντες
19.2. Παράγοντες που επηρεάζουν την τοξικότητα των μετάλλων
19.3. Οδοί έκθεσης και πρόσληψης
19.4. Τοξικοκινητική
19.5. Βασικοί μοριακοί μηχανισμοί τοξικότητας των μετάλλων
19.6. Βιοπαρακολούθηση και δείκτες έκθεσης σε μέταλλα
19.7. Διάγνωση και θεραπεία της δηλητηρίασης από μέταλλα: Γενικές πτυχές
19.7.1. Διάγνωση
19.7.2. Αντιμετώπιση
19.7.3. Χηλικοί παράγοντες
19.8. Μέταλλα και μεταλλοειδή που χαρακτηρίζονται ως τοξικά
19.8.1. Μόλυβδος (Pb)
19.8.2. Κάδμιο (Cd)
19.8.3. Υδράργυρος (Hg)
19.8.4. Αρσενικό (As)
19.8.5. Χρώμιο (Cr)
19.8.6. Νικέλιο (Ni)
19.9. Απαραίτητα Μέταλλα: Αξιολόγηση των κινδύνων τοξικότητας
19.9.1. Σίδηρος (Fe)
19.9.2. Χαλκός (Cu)
19.9.3. Ψευδάργυρος (Zn)
20. Εισαγωγή στη μεταβολομική και εφαρμογές στην ιατρική
20.1. Μεταβολισμός και μεταβολομική
20.2. Μη στοχευμένη και στοχευμένη μεταβολομική
20.3. Μεταβολομική, συγγενή μεταβολικά νοσήματα και μεταβολικές δυσλειτουργίες
20.4. Η μεταβολομική στην κλινική πράξη
20.4.1. Μεταβολομική και μη μεταδιδόμενα (χρόνια) νοσήματα
20.4.2. Μεταβολίτες με κλινικό ενδιαφέρον
20.5. Συμπεράσματα
21. Γήρανση και σύγχρονες εξελίξεις στον τομέα των τελομερών
21.1. Εισαγωγή
21.1.1. Κυτταρική γήρανση
21.1.2. Αίτια κυτταρικής γήρανσης
21.2. Χαρακτηριστικά της κυτταρικής γήρανσης
21.2.2. Φαινότυπος SASP
21.2.3. Εργαστηριακοί δείκτες γήρανσης
21.3. Νοσήματα που σχετίζονται με τη δυσλειτουργία των τελομερών – Τελομεροπάθειες (Telomeropathies)
21.4. Ρόλος της γήρανσης στον καρκίνο
21.5. Ενεργοποιητές τελομεράσης
21.5.1. Φυσικοί ενεργοποιητές τελομεράσης
21.5.2. Συνθετικοί ενεργοποιητές τελομεράσης
21.5.3. Γονιδιακή Θεραπεία για την ενεργοποίηση της τελομεράσης
21.6. Τεχνικές μέτρησης μήκους τελομερών
22. Η θεωρία των ελεύθερων ριζών στην τοξικολογία και ο ρόλος της διατροφής
22.1. Εισαγωγή
22.2. Ορισμοί και περιγραφές βασικών εννοιών της Οξειδοαναγωγικής Βιολογίας
22.3. Βιοδείκτες οξειδοαναγωγής (redox biomarkers) και το ζήτημα των βιοδεικτών (the biomarker issue)
22.4. Ο ρόλος των βιοδεικτών οξειδοαναγωγής στην ερμηνεία των αλλαγών της οξειδοαναγωγικής ισορροπίας: τοξικολογική και διατροφική προσέγγιση
22.5. Μηχανισμοί συνεισφοράς των δραστικών μορφών στην τοξικότητα ξενοβιοτικών
22.6. Διαχρονικά ερωτήματα και προβληματισμοί στα πεδία της Οξειδοαναγωγικής Βιολογίας και της τοξικολογίας
22.7. Συμπεράσματα
23. Φαρμακογονιδιωματική – τοξικογονιδιωματική
23.1. Ιστορικά στοιχεία
23.2. Ο ρόλος των πολυμορφισμών στη Φαρμακοκινητική (ΦΚ) και Φαρμακοδυναμική (ΦΔ) των ξενοβιοτικών
23.3. Γενετικοί πολυμορφισμοί και Φαρμακευτική ανταπόκριση
24. Περιβαλλοντική και υδατική τοξικολογία
24.1. Εισαγωγή στις έννοιες της Περιβαλλοντικής Τοξικολογίας
24.2. Βασικοί όροι και έννοιες
24.3. Περιβαλλοντικοί ρυπαντές
24.4. Βιοδείκτες
24.5. Περιβαλλοντική τοξικολογία και υδάτινα συστήματα
25. Εισαγωγή στην αναλυτική τοξικολογία
25.1. Η τοξικολογική ανάλυση και οι ιδιαιτερότητες της
25.2. Τεχνικές επεξεργασίας δειγμάτων
25.2.1. Εισαγωγή σε σύγχρονες αυτοματοποιημένες τεχνικές επεξεργασίας δείγματος
25.2.2. Τεχνικές Επεξεργασίας μη συμβατικών βιολογικών δειγμάτων
25.3. Εισαγωγή σε αναλυτικές ενόργανες τεχνικές
25.3.1. Χρωματογραφικές τεχνικές
25.3.2. Η φασματομετρία μάζας
25.4. Βασικές έννοιες ανάπτυξης, επικύρωσης και επαλήθευσης μιας αναλυτικής μεθόδου
25.4.1. Το αναλυτικό πρόβλημα και η αναλυτική μέθοδος
25.4.2. Η ανάπτυξη νέων αναλυτικών μεθόδων
25.4.3. Βασικές έννοιες και ορισμοί για την ανάπτυξη νέων μεθόδων
26. Ανοσοαναλυτικές μέθοδοι στην τοξικολογική ανάλυση
26.1. Εισαγωγή
26.2. Αναλυτικές μέθοδοι που βασίζονται σε αλληλεπιδράσεις βιολογικής αναγνώρισης ή συγγένειας (βιοαναλυτικές μέθοδοι)
26.3. Ανοσοαναλυτικές, ανοσοδιαγνωστικές ή ανοσοχημικές μέθοδοι: συστήματα που βασίζονται στην αντίδραση αντισώματος – αντιγόνου
26.3.1. Γενικές εφαρμογές
26.3.2. Ειδικά στην τοξικολογική ανάλυση
26.3.3. Elisa (Ενζυμοσύνδετη ανοσοπροσροφητική μέθοδος)
26.3.4. Fpia (Ανοσοδιαγνωστική μέθοδος πόλωσης φθορισμού)
27. Η ανάλυση τρίχας στην τοξικολογική διερεύνηση
27.1. Εισαγωγή
27.2. Δειγματοληψία
27.3. Χημική σύσταση, μορφολογία και χαρακτηριστικά τρίχας
27.4. Μηχανισμοί εναπόθεσης ουσιών στην τρίχα
27.5. Εφαρμογές ανάλυσης τρίχας
28. Μεταθανάτια τοξικολογία
28.1. Εισαγωγή
28.2. Τοξικότητα και θανατηφόρα δόση
28.3. Πορεία στον οργανισμό
28.4. Δειγματοληψία
28.5. Παράγοντες που επηρεάζουν τις συγκεντρώσεις των ξενοβιοτικών μετά θάνατον
28.6. Θάνατοι τοξικής αιτιολογίας στην Ιατροδικαστική
28.6.1. Εξαρτησιογόνες ουσίες
28.6.2. Γεωργικά φάρμακα
28.6.3. Οξέα και βάσεις
28.6.4. Μονοξείδιο του άνθρακα
28.7. Ερμηνεία των τοξικολογικών αποτελεσμάτων σε μεταθανάτια δείγματα
28.8. Συμπεράσματα
29. Εισαγωγή στην εκτίμηση κινδύνου
29.1. Εισαγωγή στην έκθεση κινδύνου
29.2. Το θεωρητικό πρόβλημα
29.3. Ενα συνοπτικό θεωρητικό παράδειγμα
29.4. Η αναζήτηση των τοξικών ορίων
29.5. Μαθηματικές προσεγγίσεις
30. Υπολογιστική τοξικολογία
30.1 Εισαγωγή
30.2. Ποσοτικές Σχέσεις Δομής – Ενεργότητας (QSARs)
30.2.1. Εισαγωγή στο QSARs
30.2.2. Σκοπός QSARs
30.2.3. Εφαρμογές των QSARs
30.2.4. Μοριακοί περιγραφικοί δείκτες
30.2.5. Ταξινόμηση των QSARs
30.3. Μοντέλα βιοκινητικής βασισμένα στη φυσιολογία
30.3.1. Επισκόπηση μοντέλων βιοκινητικής βασισμένα στη φυσιολογία (PBBK)
30.3.2. Μοντέλα εσωτερικής δοσιμετρίας
30.3.3. Αφομοίωση δεδομένων ανθρώπινης βιοπαρακολούθησης – αναδόμηση της έκθεσης
30.4. Βιοπληροφορική
30.4.1. Εισαγωγή και αντικείμενα
30.4.2. Διατύπωση προβλήματος
31. Στοιχεία σύγχρονης τοξικολογίας
31.1. Εισαγωγή
31.2. Ενδοκρινείς διαταράκτες
31.3. Τα 3rs
31.4. Τοξικολογία μειγμάτων χημικών ουσιών και προσομοίωση κινδύνου σε ρεαλιστικά σενάρια
31.5. Υλικό για μελέτη